Раённы рэсурсны цэнтр па падрыхтоўцы вучняў да рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”

Кіраўнік раённага рэсурснага цэнтра

па падрыхтоўцы вучняў да рэспубліканскай алімпіяды

па вучэбных прадметах “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”

Якаўлева Ірына Валер’еўна,

вышэйшая кваліфікацыйная катэгорыя

Графік работы

Спіс вучняў рэсурснага цэнтра па падрыхтоўцы вучняў

да рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах

 “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”

ПРАГРАМА

раённага рэсурснага цэнтра па падрыхтоўцы вучняў VII-VIII класаў да рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”

Мэта: падрыхтоўка вучняў VII-VIII класаў да алімпіяды па вучэбных предметах «Беларуская мова» і «Беларуская літаратура».

Задачы:

-абудзіць цікавасць вучняў да вывучэння беларускай мовы і літаратуры;

-паглыбіць і сістэматызаваць веды вучняў па ўсіх раздзелах мовазнаўства, засвоіць заканамернасці і правілы функцыянавання моўных сродкаў у маўленні, нормы беларускай літаратурнай мовы; 

-развіваць моўную кампетэнцыю, пазнавальную актыўнасць, аналітычныя уменні і творчыя здольнасці вучняў; 

-удасканальваць ўменні і навыкі выканання нестандартных заданняў, аналізу мастацкага тэксту;

-узбагаціць тэарэтыка-літаратурны тэзаўрус.

ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА МАТЭРЫЯЛУ

Беларуская мова – нацыянальная мова беларускага народа

 (1 гадзіна)

Гістарычныя ўмовы ўтварэння і развіцця беларускай мовы. Беларуская літаратурная мова і народныя гаворкі. Нормы беларускай літаратурнай мовы.

Фанетыка і арфаэпія 

(7 гадзін)

Транскрыпцыя. Сістэма транскрыпцыйных знакаў. Паняцце аб фанетычным чляненні моўнай плыні. Асноўныя фанетычныя адзінкі. Гукі мовы, іх класіфікацыя. Асноўныя нормы сучаснага беларускага вымаўлення. Праклітыкі і энклітыкі. Тыпы націску. Асноўны і пабочны націск у складаных словах. 

Графіка і арфаграфія

 (4 гадзіны)

Суадносіны паміж літарамі (графемамі) і гукамі (фанемамі) у беларускай графіцы. Адназначныя і двухзначныя літары. Асноўныя прынцыпы беларускай арфаграфіі: фанетычны, фанематычны (марфалагічны), традыцыйныя і дыферэнцыйныя напісанні. Прынцыпы і правілы напісання слоў злітна, асобна, праз злучок. Ужыванне вялікай літары.

Лексікалогія і лексікаграфія

 (4 гадзіны)

Лексічнае значэнне слова. Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання, сферы ўжывання. Прамое і пераноснае значэнне слова. Мнагазначныя словы. Амонімы. Прычыны ўзнікнення амонімаў. Крытэрыі размежавання аманіміі і мнагазначнасці. Міжмоўныя амонімы. Сінонімы. Выкарыстанне сінонімаў як сродку сувязі сказаў у тэксце. Антонімы. Паронімы.

Слоўнікі-тэзаўрусы і нарматыўныя слоўнікі. Энцыклапедычныя даведнікі (агульныя і прадметныя).

Фразеалогія і фразеаграфія 

(4 гадзіны)

 Адрозненне слоў і фразеалагізмаў, спалучэнняў слоў і фразеалагізмаў, сказаў і фразеалагізмаў. Паняцце фразеалагічнага зварота. Суадносіны фразеалагізмаў з часцінамі мовы. Класіфікацыя фразеалагічных зваротаў паводле паходжання. Сінанімія, антанімія, аманімія і мнагазначнасць фразеалагізмаў у беларускай мове. Даведнікі па беларускай фразеалогіі.

Марфеміка і марфемаграфія, марфаналогія

 (4 гадзіны)

Сістэма марфем у мове. Класіфікацыя марфем паводле іх ролі, значэння, функцыі, месца ў складзе слова (словаформы) і паходжання. Каранёвыя і афіксальныя марфемы, іх асаблівасці і адрозненне. Нулявыя марфемы і спосабы іх вылучэння ў словах (словаформах).  Марфемны аналіз слова. Адрозненне і ўзаемаадносіны марфемнага, словаўтваральнага і этымалагічнага аналізаў. Марфемныя слоўнікі.

Марфаналагічныя з’явы: чаргаванні фанем у межах марфемы, чаргаванні фанем на стыку марфем, усячэнне асновы, нарашчэнне асновы (інтэрфіксацыя), накладанне морфаў, сцяжэнне.

Словаўтварэнне 

(4 гадзіны)

Комплексныя адзінкі словаўтваральнай сістэмы, іх характарыстыка: словаўтваральная пара, словаўтваральны ланцужок, словаўтваральная парадыгма, словаўтваральнае гняздо. Асноўныя спосабы словаўтварэння. Словаўтваральны аналіз, яго спецыфіка. Словаўтваральныя слоўнікі.

Марфалогія і арфаграфія 

(12 гадзін)

Сістэма часцін мовы ў беларускай мове. Пераходныя з’явы ў сістэме часцін мовы.

Іменныя часціны мовы. Адметнасці катэгорыі ліку і роду ў беларускай мове. Правапіс канчаткаў назоўнікаў. Тыповыя памылкі пры ўжыванні ступеней параўнання прыметнікаў. Ужыванне і правапіс лічэбнікаў. Адметнасці ўжывання некаторых займеннікаў.  Дзеяслоў. Тыповыя памылкі пры ўтварэнні часавых формаў дзеяслова. Утварэнне і ўжыванне дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у беларускай мове. Складаныя напісанні прыслоўяў. Марфалагічны разбор іменных часцін мовы.

Службовыя часціны мовы. Граматычныя асаблівасці прыназоўніка, злучніка, часціцы. Выклічнікі і гукапераймальныя словы. Правапіс часціц не, ні з рознымі часцінамі мовы. Размежаванне часціц не, ні ў кантэксце.

Сінтаксіс і пунктуацыя 

(14 гадзін)

Дыферэнцыяльныя прыметы словазлучэння. Класіфікацыя словазлучэнняў у сучаснай лінгвістычнай літаратуры. Сінтаксічна непадзельныя словазлучэнні ў сучаснай беларускай мове. Асаблівасці і нацыянальная адметнасць дапасавання і кіравання ў беларускай літаратурнай мове. Тыпы простых сказаў. Каардынацыя дзейніка і выказніка. Цяжкія выпадкі пастаноўкі працяжніка паміж дзейнікам і выказнікам. Простыя сказы ўскладненай будовы. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку ў сказах са звароткамі. Знакі прыпынку пры адасобленых членах сказа. Пунктуацыйныя памылкі ў сказах з параўнальнымі канструкцыямі. Адасабленне пабочных і ўстаўных канструкцый. Сінтаксічны разбор простых сказаў. Складаныя сказы. Спосабы перадачы чужой мовы. Афармленне простай мовы. Афармленне дыялога на пісьме. Правілы афармлення цытат на пісьме. Няўласна-простая мова.

Стылістыка

(2 гадзіны)

       Функцыянальныя стылі беларускай мовы. Стылістычная афарбоўка слова. Стылістычныя магчымасці лексікі і фразеалогіі.        

Тэорыя літаратуры 

(4 гадзіны)

Асноўныя роды і жанры мастацкай літаратуры. Выяўленчыя сродкі мастацкай выразнасці мовы. Прыёмы і сродкі. Стыль пісьменніка. Вершаскладанне. Форма і змест. Рытм і рыфма. Віды стопаў і памераў у вершах. Падтэкст у паэтычных творах. Свабодны верш.

Работа над водгукам 

(6 гадзін)

         Водгук як від творчай работы. Крытэрыі ацэнкі водгуку. Асаблівасці кампазіцыі водгуку. Уступ – асноўная частка – заключэнне. Узаемазалежнасць структурных частак творчай работы. Суадносіны ўступу і заключэння, іх сэнсавая сувязь. Выяўленне асноўнай тэматыкі і праблематыкі твора: правільнае разуменне тэмы і праблемы твора. Аўтарская пазіцыя ў творы: дакладнасць вызначэння і абгрунтаванне аўтарскай пазіцыі. Зместавае напаўненне водгуку і дакладная інтэрпрэтацыя тэксту. Суадносіны асабістых уражанняў і літаратуразнаўчага аналізу ў водгуку. Прызначэнне і роля цытат. Моўнае і кампазіцыйнае афармленне водгуку: прадуманасць кампазіцыі, багацце, разнастайнасць моўных сродкаў, дакладнасць словаўжывання. Творчы характар работы: арыгінальнасць, дакладнасць, навуковы кругагляд, наяўнасць цікавай формы і яе поўная рэалізацыя.

         Практыкум. Напісанне водгуку на лірычны твор. Удасканаленне ўмення суадносіць літаратуразнаўчы аналіз і асабістыя ўражанні. Выпрацоўка ўмення суадносіць змест і аб’ём водгуку. Узаемаправерка і аналіз падрыхтаваных тэкстаў водгукаў.

План работы 

раённага рэсурснага цэнтра па падрыхтоўцы вучняў VII-VIII класаў 

да рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах “Беларуская мова” і “Беларуская літаратура”

УЗГОДНЕНА

Метадыст ДВМУ “Асіповіцкі

раённы вучэбна-метадычны

кабінет         В.В.Кур’яновіч

30.08.2024

Абласны рэсурсны цэнтр